در پی بروز یک اختلال گسترده، دسترسی میلیون‌ها کاربر به شبکههای اجتماعی و پیام‌رسان‌های واتس‌اپ، اینستاگرام، فیس‌بوک و مسنجر فیس بوک که همگی متعلق به شرکت فیس بوک هستند، قطع شد.
فیس‌بوک اولین شبکه اجتماعی بود که کاربران آن از مرز یک میلیارد نفر عبور کرد و در حال حاضر به طور ماهانه بیش از ۲ میلیارد و ۸۵۰ میلیون نفر کاربر فعال دارد. این شرکت در حال حاضر همچنین مالکیت چهار رسانه اجتماعی بزرگ را در اختیار دارد که هرکدام ماهانه بیش از یک میلیارد کاربر فعال دارند.
شبکه اجتماعی Facebook، برنامه اشتراک گذاری عکس و فیلم Instagram و برنامه پیام رسان WhatsApp، که هر دو متعلق به فیس‌بوک هستند و از زیرساخت‌های مشترکی استفاده می‌کنند و همین‌طور Oculus، در حدود ساعت 12 ظهر به وقت شرق ایالات‌متحده(16به وقت گرینویچ)، مطابق با ساعت ۱۹ روز دوشنبه 12 مهرماه 1400 به وقت تهران، دچار اختلال شده و به طور کامل و به مدت 6 ساعت متوقف شدند. این اختلال در ساعت 5 و 45 دقیقه صبح به وقت شرق آمریکا رفع شد و شرایط به صورت عادی برگشت.
در پی این رویداد اختلال‌هایی در سرویس‌های آمازون و گوگل نیز به وجود آمد.
فیس‌بوک می گوید: دلیل این اختلال چند ساعته در دسترسی به چند رسانه اجتماعی، تغییر اشتباه در تنظیمات بوده است.
متیو پرینس، مدیر کلاودفلر اعلام کرد: مشکل BGP های فیس‌بوک در حال حل شدن است و این بدان معناست که سرویس‌ها در حال بازگشت هستند.
این قطعی گسترده، بدترین خاموشی پس از سال ۲۰۰۸ بود. فیس‌بوک در آن سال، به مدت یک روز از دسترس خارج شد. در ماه ژوئن ۲۰۱۹ و به دلیل مشکلات فنی مشابه، هنگامی که یکی از CDNها در شرکت Fastly، به‌دلیل مشکلات فنی متوقف شد و یک ساعت به طول انجامید، شرکت‌هایی مثل آمازون و ردیت هم در ارائه سرویس‌های خود، دچار مشکل شدند. در آن زمان فیس‌بوک اعلام کرد که این قطعی به دلیل یک مشکل فنی رخ داده است.
این اختلال نادر، که همزمان در کشورهای مختلف جهان روی داد، یکی از طولانی‌ترین وقفه‌های همزمان در خدمات‌دهی این شبکه‌ها، طی سال‌های اخیر محسوب می‌شود.
بلافاصله بعد از اینکه رکوردهای(DNS) سیستم نام دامنه فیس‌بوک از دسترس خارج شده و ترافیک درخواستی از فیس‌بوک به آدرس دیتاسنترهای فیس‌بوک در اینترنت یافت نشد. DNS همان دفتر تلفن اینترنت است و جایی است که همه آدرس‌ها و ذخیره‌ها بر روی آن قرار می‌گیرند و زمانی که درخواست‌کننده، آدرس فیس‌بوک یا واتس‌اپ یا اینستاگرام را در مرورگر اینترنت جستجو کند، به صفحه مورد نظرش هدایت می شود. اما با مشکلی که برای روترها پیش آمده بود، امکان دستیابی به این آدرس‌ها وجود نداشت. در واقع به واسطه این اتفاق، اساساً فیس‌بوک از کل اینترنت بیرون افتاده بود و به تعبیری در یک سیاه‌چاله قرار گرفت که نه تنها از خارج، بلکه از داخل هم کارکنان آن قادر به دسترسی به آن نبودند.
سیستم‌های ارتباطی کارکنان در حدی از کار افتاد که کارت ورود کارکنان به دیتاسنتر هم درهای ساختمان را باز نمی‌کرد. سیستم ارتباطی داخلی کارکنان هم عملا از کار افتاد و باعث شد کارکنان از گوگل داکز و زوم برای ارتباط با هم استفاده کنند.
در جریان این رخداد باور نکردنی، جان گراهام کامینگ، از مدیران فیس‌بوک گفت: مشکل احتمالا از سرورهای فیس‌بوک است که باعث عدم دسترسی به واتس‌اپ و اینستاگرام شده است.
اندی استون، یکی از سخنگویان فیس‌بوک در توییتر نوشت: ما خبر داریم که برخی در بخش‌هایی از دنیا در دسترسی به برنامه‌های ما دچار مشکل شده‌اند. در حال تلاش هستیم تا مشکل را به سرعت بر طرف کنیم و بابت اتفاقی که افتاده عذرخواهی می‌کنیم.
شیرا فرنکل، خبرنگار نیویورک تایمز در توییتر گفته است که کارمندان فیس‌بوک نمی‌توانستند وارد ساختمان محل کار خود شوند؛ چراکه سروری کنترل ورود و خروج از دسترس خارج شده و کارت کارمندان از کار افتاده بود.
مایک شروفر، تکنسین ارشد فیس‌بوک، اندکی قبل از ساعت 10 شب در توییتر به دلیل شکست بزرگ عذرخواهی کرد و گفت: این شرکت دارای مشکلات شبکه است و تیم‌ها در حال کار بر روی اشکال زدایی و بازیابی این پلتفرم هستند.
پنتاگون اعلام کرد: که تحقیقاتی را درباره این رویداد غیرمنتظره آغاز می‌کند و به دنبال هرگونه تهدید امنیتی در پس اختلال جهانی چند ساعته در دسترسی به چند رسانه اجتماعی خواهد بود.
اقتصاد جهانی بر اثر این اختلال، ضرری ۵۰۰ میلیون دلاری را متحمل شد و گزارش‌های اولین نشان می‌دهند که از کار افتادن سرویس‌های فیس‌بوک باعث کاهش حدود ۳۰ میلیارد دلار از ارزش کل بازار فیس‌بوک شده است.
با ادامه قطعی این شبکههای اجتماعی و ارتباطی، اخبار گسترده‌ای در خصوص سقوط ارزش سهام این شرکت‌ها و همچنین ضرر و زیان‌های مارک زاکربرگ، مالک فیس‌بوک منتشر شد. خبرگزاری بلومبرگ، در گزارشی اعلام کرد: اختلال‌های پدید آمده در اپلیکیشن‌های متعلق به فیس‌بوک، در عرض تنها چند ساعت، نه تنها به کاهش ارزش سهام فیس‌بوک، بلکه به کاهش ۷ میلیارد دلاری ثروت مارک زاکربرگ مدیر ارشد فیس‌بوک نیز منجر شده است. بر اساس این گزارش، ارزش ثروت آقای زاکربرگ به 120 میلیارد و 900 میلیون دلار کاهش یافته است.
طبق اطلاعات سرویس NetBlocks، قطعی یک ساعته فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ، بیش از ١۶٠ میلیون دلار به اقتصاد جهانی ضربه زده است که در نهایت این رقم به حدود 970 میلیون دلار رسید.
پس از بروز این اختلال، اخباری مبنی بر احتمال هک این شبکه مطرح شد و برخی هم علت این قطعی را مشکلات تکنیکی مطرح کردند. این در حالی است که کارشناسان، نحوه تنظیم پروتکل دروازه‌ای مرزی (BGP) را دلیل این اختلال دانسته عنوان کردند که سندی برای ادعای حمله هکرها وجود ندارد.
درست زمانی که انتیگن دیویس، از فیس‌بوک در CNBC، در حال دفاع‌کردن از سیاست‌های این کمپانی و چگونگی مدیریت داده‌های آن بود و تلاش می‌کرد دلایل منطقی ارائه کند که اینستاگرام برای نوجوانان مضرر نیست، کل سرویس‌های فیس‌بوک شامل اینستاگرام، فیس‌بوک، واتس‌اپ، پیام‌رسان مسنجر و آکیولس از کار افتادند.
قطعی کم‌سابقه و فراگیر فیس‌بوک کمتر از 24 ساعت، بعد از این ماجرا که فیس‌بوک متهم شده بود؛ کسب سود را بر ایجاد محدودیت علیه گفتمان نفرت پراکنی و پخش اطلاعات نادرست ترجیح می‌دهد، اتفاق افتاد. همین مسئله باعث شد در ساعت‌های اولیه قطعی خدمات، همه گمانه‌زنی‌ها به سمت هک شدن برود و چند ساعت بعد شایعه نقش داشتن هکر 13 ساله چینی به نام: سون جیسو، در بین علاقه‌مندان به فضای مجازی دست‌به‌دست شود که در پیامد آن، نیویورک تایمز به نقل از دو منبع جداگانه در تیم امنیتی فیس‌بوک نوشت: احتمال این که مشکل در دسترسی به این برنامه‌ها به دلیل حمله سایبری باشد، بسیار کم است و احتمالا اختلال ناشی از یک مشکل تکنیکی است نه حمله سایبری.
به این ترتیب اشتباه فنی از سوی مهندسان، عامل قطعی سرویس بوده و شایعات مربوط به هک و یا نشت دیتا و لو رفتن اطلاعات سرورهای اصلی صحت ندارد.
حقیقت این است که پسری به نام سون جیسو اصلاً وجود خارجی ندارد و هرگز فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ را هک نکرده است! زیرا این خبری بود که توسط خبرگزاری‌های جعلی (فیک‌نیوز) و برای دریافت کلیک بیشتر ساخته شد. چنین خبری هرگز در خبرگزاری رویترز منتشر نشده و دروغ و جعلی بودن آن تنها با یک جستجوی ساده، قابل اثبات است.
تصویر پسربچه‌ی منتشرشده نیز مربوط به پسری است به نام ونگ ژنگ‌یانگ، که در سال ۲۰۱۴ در یک کنفرانس امنیت اینترنت حضور داشت. این پسر امسال ۲۰ ساله می‌شود.
نیکول ناواس، سخنگوی وزارت دادگستری آمریکا گفت: درباره‌ی فرضیه حمله سایبری به فیس‌بوک فعلا اظهارنظر نمی‌کنیم. وی افزود: ما وضعیت را زیر نظر داریم.
بنابر آنچه در آمار منتشر شده پس از این واقعه آمده، در نتیجه قطعی گسترده فیس‌بوک، اینستاگرام، واتس‌اپ و فیس‌بوک مسنجر، به‌طور کلی نشان می‌دهد ۱۰.۶ میلیون گزارش قطعی از سراسر جهان منتشر شده و بیشترین گزارش از آمریکا با ۱.۷ میلیون و سپس آلمان با ۱.۳ میلیون گزارش بوده است.
به گزارش وب‌سایت codepedia.info، که در زمینه تحلیل ترندهای توییتر یک نام برتر و شناخته شده است و در این زمینه آمار جالبی را هم منتشر کرده است، این شبکه اجتماعی به بحث اصلی کاربران توییتر تبدیل شده است.
بر اساس گزارش وب‌سایت فوق، در پی تداوم اختلال بیش از شش ساعته ارائه خدمات فیس‌بوک (شامل فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ)، هشتگ #facebookdown با بیش از یک میلیون توییت، در صدر هشتگ‌های توییتر قرار گرفت و به ترند نخست این شبکه اجتماعی تبدیل شد.
در حال حاضر و تا زمان انتشار این خبر، در صدر ترندهای توییتر، هشتگ #whatsapp قرار دارد که 2289723 بار مورد استفاده قرار گرفته است. در رتبه دوم گزینه پیشنهادی برای کاربران تلگرام، با 725417 بار تکرار قرار گرفته است. رتبه سوم #facebookdown است که 387148 بار مورد استفاده قرار گرفته است و در رتبه چهارم نیز #mark zuckerberg با 185247 بار تکرار شده است.
گفتنی است: بعد از قطعی واتس‌اپ، اینستاگرام و فیس‌بوک، مراجعات کاربران به توییتر و تلگرام افزایش یافت. حساب رسمی تلگرام در توییتر، در توضیحاتی خطاب به کاربرانی که از کندی این شبکه انتقاد می‌کردند اعلام کرد: این مشکل به دلیل افزایش مراجعات کاربران جدید صورت گرفته است.
بر اساس اعلام تلگرام در نمودار زیر و در فاصله قطع دسترسی به شبکه های اینستاگرام، واتس‌اپ و فیس‌بوک؛ ۵۰ میلیون کاربر به پیام‌رسان تلگرام پیوستند.
شبکه ارتباطی وایبر، که روزگاری یکی از محبوب‌ترین کانال‌های ارتباطی به شمار می‌رفت نیز از کاربران دعوت کرد با پیوستن به این شبکه، به راحتی با دوستان خود در ارتباط باشند.
آدام موسری، مدیرعامل اینستاگرام در توییتر نوشت: حس و حال یک روز برفی را دارد. شاید باور اینکه چطور از دست دادن ثروت یکی از ثروتمندترین مردم دنیا می‌تواند اقتصاد دنیا را دچار چالش کند، سخت باشد، اما دیشب جوان‌ترین میلیاردر جهان، شب سختی داشت و پیامد آن ضرر500 میلیون دلاری به اقتصاد دنیا بود.
ادوارد اسنودن، افشاگر بزرگ اسناد محرمانه آمریکا از این قطعی استقبال و آن را اتفاقی درخشان خواند. وی در پست توییتر خود نوشت: در یک روز درخشان، فیس‌بوک و اینستاگرام به صورت اسرارآمیزی به حالت آفلاین در آمدند و جهان به مکان سالم‌تری تبدیل شده است. وی کارمند سابق بوز آلن همیلتون و پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، پیشتر برای کامپیوترسازی دل و سازمان سیا نیز کار کرده بود. او به افشاگری‌هایش از عملیات‌های جاسوسی بزرگ در جهان مشهور است.
کنستانتین فون نوتز، کارشناس دیجیتال به روزنامه آلمانی Bild، گفت: خدمات مانند فیس‌بوک باید بهتر تنظیم شود تا از بروز چنین خرابی هایی در آینده جلوگیری شود. وی افزود: بار دیگر مشخص می شود که ما چقدر وابسته به ارائه دهندگان انحصاری هستیم. علیرغم قدرت فوق العاده در بازار، اما سیاست سال‌هاست که نمی تواند این شرکت‌ها را به درستی تنظیم کند و وابستگی‌ها بسیار زیاد است. در حال حاضر به همان اندازه روشن است که ما چقدر تسلیم شرکت هایی مانند فیس‌بوک، واتس‌اپ و شرکت اینستاگرام هستیم. جایگزین های واقعی برای این غول‌های دیجیتالی، که توانسته‌اند با بی اعتنایی به حقوق کاربران، از تمام داده های ما درآمد کسب کنند و در نتیجه به قدرتمندترین شرکت های جهان تبدیل شده‌اند، تا به امروز وجود ندارد.
بروز این اختلال، در ایران با شایعاتی در زمینه مسدود شدن این شبکههای اجتماعی و پیام‌رسان‌ها همراه بود، اما در حقیقت، این اتفاق در سطح مدیریتی فیس‌بوک رخ داد و نه تنها کاربران در ایران، بلکه کاربران تمام جهان با این مشکل مواجه ساخت.
سام لسین، که در سال 2014 معاون مدیریت محصول در فیس‌بوک بود، در توییتر خود اظهار داشت: امروز لحظه‌ای است که ما بینش و نگرش مناسبی در مورد حمله تروریستی دیجیتال یا جنگ سایبری به دست می آوریم.
در همین حال، روزنامه نیویورک تایمز نوشت: فیس‌بوک ضعیف تر از آن چیزی است که ما تصور می کردیم. این مقاله ضمن اشاره به شکست شرم آور پلتفرم اینترنتی فیس‌بوک، آن را به جامعه دو طبقه تشبیه کرد که تنها افراد ثروتمند و افراد مشهور را ترجیح می‌دهد. نویسنده این مقاله وجود انتشار سیل اطلاعات غلط در مورد واکسیناسیون کووید و نادیده گرفتن هشدارها در باره اثرات مضر اینستاگرام برای دختران نوجوان را از دیگر دلایل ادعای خود عنوان کرد.
سوزان حیداموس، خبرنگار واشنگتن پست نوشت: پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا)، در حال بررسی احتمال تهدید امنیتی در خصوص قطعی شبکههای اجتماعی است.
یک مقام پیام‌رسان واتس‌اپ نیز در گفت‌وگو با NBC عنوان کرد: هیچ چیز در ساختمان واتس‌اپ به جز ایمیل کار نمی‌کند.
همچنین حساب کاربری اینستاگرام نیز در پستی مجزا از طریق توییتر این موضوع را به اطلاع همگان رسانده است و یک پست مجزا نیز توسط واتس‌اپ با محتوای مشابه منتشر شده است.
فروش آدرس اینترنتی فیس بوک در وب سایت Domain Tools
در همین حال ، آدرس اینترنتی فیس‌بوک در وب سایت "Domaintools" برای فروش قرار گرفت.
به گفته: MacObserver، نمی توان گفت آیا پیشنهاد فروش واقعی بوده است یا خیر. این سایت خبری ممکن است موفق شده سیستم های امنیتی ابزارهای دامنه را بشکند و www.facebook.com را برای فروش ارائه دهد.
به گفته برایان کربس، متخصص فناوری اطلاعات، دامنه های فیس‌بوک و اینستاگرام از جداول مسیریابی خارج شدند. ممکن است این دامنه‌ها به دلیل خطای داخلی فیس‌بوک از جداول مسیریابی حذف شده باشند. با این حال، این را فقط خود گروه می تواند تأیید کند، زیرا این اطلاعات به تنهایی در اختیار آنها است.
بر اساس احتمال فنی، بروز رسانی سرور DNS احتمالاً ورودی های فیس‌بوک را حذف کرده است. آنها آفلاین بودند و تکنسین‌هایی که می توانستند مشکل را حل کنند صدها کیلومتر دورتر از سرورها نشسته بودند و دیگر نمی‌توانستند به رابط‌های مدیریت آنلاین دسترسی داشته باشند.
به گزارش نیویورک تایمز، فیس‌بوک تیم کوچکی را به یکی از مراکز داده خود در کالیفرنیا فرستاد تا سرورها را به صورت دستی راه اندازی مجدد کنند.
در همان زمان، این پیام باعث سردرگمی شد که دامنه www.facebook.com برای فروش است. با توجه به Domaintools.com، این سایت در حال حاضر در دسترس Facebook Inc. و با موقعیت Menlo Park (کالیفرنیا) است.
تاثیر اختلال فیس‌بوک در قیمت بیت کوین
با ایجاد مشکل در فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ، بیت کوین از 49 هزار دلار عبور کرد.
در اختلال اپلیکیشن های فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ، بسیاری از کاربران ارزهای دیجیتالی در توییتر، خواستار نیاز به یک شبکه اجتماعی غیرمتمرکز ساخته شده بر اساس بلاک چین شدند. همین اتفاق موجب افزایش بیت کوین در روز گذشته شد و بیت کوین را 49 هزار دلاری کرد.
همان‌طور که داده‌های Cointelegraph Markets Pro نشان می دهد، قیمت بیت‌کوین(BTC)، پس از سقوط به پایین‌ترین سطح روزانه به میزان 47 هزار و 166 دلار، از 49 هزار دلار عبور کرد، که در کمتر از دو ساعت تقریباً 4.5 درصد افزایش را نشان می دهد.
در همین زمان، قیمت اتریوم (ETH) در مدت مشابه، 3.5 درصد افزایش یافت و در زمان انتشار این خبر، به 3 هزار و 411 دلار رسید. در پی این رخداد، برخی نیز با تصور امنیت بیشتر و به عنوان پناهگاه امن، به سوی خرید طلا آمدند و تاکنون نیز تقاضا در این زمینه بیشتر شده است.
بررسی پیـامدها
اختلال اخیر، موجب ابجاد نگرانی بسیار در بین کاربران شبکه های اجتماعی شد و انتشار اخبار و تحلیل‌های ناصحیح، تشویش خاطر کاربران را بیشتر کرد.
بر اساس بررسی شبکه تلگرام، افراد سودجو با انتشار پیام های متفاوت و با وعده رفع نقص اکانت‌ها، تلاش برای سوء استفاده از شرایط جدید ایجاد شده برای کاربران را داشتند.
برخی با نسبت دادن این اختلال به طوفان های خورشیدی، با ذکر نام کشورهای دیگر، آنها را به دست داشتن در این اختلال متهم کردند.
کارشناسان می‌گویند، احتمال عملیات هکری در قطعی فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ کم است؛ چرا که با توجه به امکانات گسترده شرکت فیس‌بوک ( ار قبیل نوع سرورها که به صورت اختصاصی توسط فیس‌بوک طراحی و به کارگیری می شوند، دیتاسنترهای عظیم و نحوه ذخیره سازی پیچیده اطلاعات و ...)، حمله گسترده منع دسترسی DDOS، که موجب اختلال سراسری در این شبکه‌ها شود، مستلزم هماهنگی میان گروه‌های جنایتکار قدرتمند و یا به کار بردن یک تکنیک بسیار ابتکاری و نوین فراخور امکانات شرکت های بزرگ بین المللی همانند فیس‌بوک است.
به علاوه اینکه حملات این‌گونه، بر علیه زیرساخت های ارتباطی و پلتفرم‌های جهانی، هم‌اکنون و طبق قوانین مرسوم و معاهدات بین المللی، به نوعی اعلام جنگ محسوب می شود و می توان گفت کمتر کشور یا گروهی است که چنین ریسک بزرگی را یپذیرد، زیرا با فرض احتمال وقوع جنایت فوق، حق مقابله به مثل محفوظ خواهد بود.
چندین کارمند فیس‌بوک که مایل نبودند نامشان فاش شود، به خبرگزاری رویترز گفته‌اند: علت این قطعی یک اشتباه داخلی در نحوه هدایت ترافیک اینترنت به سیستم‌های فیس‌بوک بوده است. این کارمندان گفتند: نقص کارکرد ابزارهای ارتباطی داخلی و سایر منابعی که به همان شبکه متکی هستند تا عمل کنند، این خطا را پیچیده کرد. همچنین کارشناسان امنیتی می گویند یک اشتباه ناخواسته یا خرابکاری داخلی هر دو محتمل هستند.
با این حال فیس‌بوک در وبلاگ خود اعلام کرد: می خواهیم روشن کنیم که علت اصلی این قطعی یک تغییر پیکربندی اشتباه بوده است.
قطعی فیس‌بوک بزرگترین قطعی رصد شده از سوی گروه مونیتورینگ وب داون دتکتور بوده است.
با سرازیر شدن کاربران به اپلیکیشن‌هایی مانند توییتر و تیک تاک، ارزش سهام فیس‌بوک در جریان فروش گسترده سهام فناوری در روز دوشنبه، ۴.۹ درصد ریزش کرد که بزرگترین ریزش روزانه از نوامبر گذشته بود. پس از این که فعالیت سرویس‌های فیس‌بوک از سرگرفته شد، سهام این شرکت در ساعات پس از معاملات رسمی نیم درصد افزایش یافت.
مایک شروپفر، مدیر فناوری فیس‌بوک در توییتر نوشت: خطاب به همه کسب و کارهای کوچک، خانواده و افرادی که به سرویس‌های ما وابسته هستند می‌گویم: متاسفم. وی افزود: ممکن است گاهی زمان ببرد تا به ۱۰۰ درصد برسیم.
جوناتان زیترین، مدیر مرکز اینترنت و جامعه برکمن کلین سنتر هاروارد در توییتی نوشت: فیس‌بوک کلیدهایش را در ماشین خود جای گذاشت و درها را قفل کرد.
توییتر در روز دوشنبه، با استفاده بالاتر از حد معمولی روبرو شد که موجب شد بعضی از کاربران برای دسترسی به پست‌ها و ارسال پیام‌های مستقیم، مشکلاتی پیدا کنند.
طبق برآورد شرکت استاندارد مدیا ایندکس، فیس‌بوک که بزرگترین فروشنده تبلیغات آنلاین پس از گوگل است، در طول این قطعی خدمات، هر ساعت حدود ۴۵۴ هزار دلار درآمد تبلیغاتی آمریکا را از دست داد. با این حال در قطعی‌های گذشته شرکت‌های اینترنتی، شاهد تاثیر بلندمدت و کمی بر روی رشد درآمدشان بوده اند.
